, AKRYLONITRYL, Książki, Charakterystyka Związków 

AKRYLONITRYL

AKRYLONITRYL, Książki, Charakterystyka Związków
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Przedsi
ę
biorstwo EKOS
KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI
Zgodnie z rozporz
ą
dzeniem MZ z dnia 14 grudnia 2004 r.
AKRYLONITRYL
Data wydania: 21.08.2006
Data aktualizacji:
Strona/stron 1/9
1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI, PRODUCENTA I DYSTRYBUTORA
Nazwa produktu:
Akrylonitryl stabilizowany
Wzór chemiczny:
C3H3N
Inne nazwy:
cyjanek winylu, nitryl kwasu akrylowego
Producent:
Dystrybutor:
2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH
Substancja stwarzaj
ą
ca zagro
Ŝ
enie:
Nazwa chemiczna % wag Nr CAS
Nr WE
Symbole
ostrzegawcze
Zwroty zagro
Ŝ
enia (R)*
akrylonitryl
>99
107-13-1 203-466-5
F, T, N,
NOTA D,
NOTA E,
rak.kat 2
11-23/24/25-37/38-41-43-
45-51/53
Obja
ś
nienie: T
+
= bardzo toksyczny, T= toksyczny, C=
Ŝ
r
ą
cy, Xn= szkodliwy, Xi= dra
Ŝ
ni
ą
cy, E= wybuchowy, O= utleniaj
ą
cy, F
+
=
skrajnie łatwopalny, F= wysoce łatwopalny, N= niebezpieczny dla
ś
rodowiska
*Pełne znaczenie zwrotów zagro
Ŝ
enia
R z punktu 2
uj
ę
to w punkcie 16
3. IDENTYFIKACJA ZAGRO
ś
E
Ń
Substancja została zaklasyfikowana jako niebezpieczna zgodnie z
obowi
ą
zuj
ą
cym prawem.
F
T
N
Zagro
Ŝ
enie po
Ŝ
arowe:
Ciecz
wysoce łatwopalna. R11
Pary tworz
ą
z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Pary s
ą
ci
ęŜ
sze od
powietrza – gromadz
ą
si
ę
przy powierzchni i w dolnych partiach
pomieszcze
ń
. W ogniu wydzielaj
ą
si
ę
toksyczne gazy, pary i dymy.
Zagro
Ŝ
enie
toksykologiczne:
Działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skór
ą
i po
połkni
ę
ciu. R23/24/25
Działa dra
Ŝ
ni
ą
co na drogi oddechowe i skór
ę
. R37/38
Ryzyko powa
Ŝ
nego uszkodzenia oczu. R41
Mo
Ŝ
e powodowa
ć
uczulenie w kontakcie ze skór
ą
. R43
Mo
Ŝ
e powodowa
ć
raka. R45
Zagro
Ŝ
enie
ekotoksykologiczne:
Działa toksycznie na organizmy wodne; mo
Ŝ
e powodowa
ć
długo
utrzymuj
ą
ce si
ę
niekorzystne zmiany w
ś
rodowisku wodnym. R51/53
4. PIERWSZA POMOC
Uwaga:
W pierwszej kolejno
ś
ci nale
Ŝ
y wyprowadzi
ć
poszkodowan
ą
osob
ę
ze ska
Ŝ
onego
akrylonitrylem
ś
rodowiska. Skontaktowa
ć
si
ę
z lekarzem lub centrum toksykologicznym.
Nast
ę
pstwa wdychania:
Uło
Ŝ
y
ć
poszkodowan
ą
osob
ę
w pozycji le
Ŝą
cej.
Stosowa
ć
sztuczne oddychanie lub z przerwami podawa
ć
tlen z dodatkiem ditlenku w
ę
gla.
Podawa
ć
ś
rodki pobudzaj
ą
ce o
ś
rodek oddechowy.
Zapewni
ć
pomoc lekarsk
ą
.
Nast
ę
pstwa połkni
ę
cia:
Przepłuka
ć
usta. Nale
Ŝ
y natychmiast płuka
ć
Ŝ

ą
dek 2% nadmanganianem potasu (KMnO4) lub 3%
wod
ą
utlenion
ą
. Nast
ę
pnie podaje si
ę
doustnie azotan(III) amylu.
Zapewni
ć
spokój, le
Ŝ
enie i ciepło. Zapewni
ć
pomoc lekarsk
ą
.
Kontakt z oczami:
Przedsi
ę
biorstwo EKOS
KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI
Zgodnie z rozporz
ą
dzeniem MZ z dnia 14 grudnia 2004 r.
AKRYLONITRYL
Data wydania: 21.08.2006
Data aktualizacji:
Strona/stron 2/9
Przemy
ć
ska
Ŝ
one oczy wi
ę
ksz
ą
ilo
ś
ci
ą
letniej wody przez 15 minut, przy wywini
ę
tych powiekach
(usun
ąć
przedtem szkła kontaktowe).
Je
ś
li to konieczne, zapewni
ć
pomoc okulisty.
Kontakt ze skór
ą
:
Zdj
ąć
ska
Ŝ
one ubranie. Oczy
ś
ci
ć
mechanicznie ska
Ŝ
on
ą
skór
ę
, przemy
ć
du
Ŝą
ilo
ś
ci
ą
wody, a nast
ę
pnie
wod
ą
z łagodnym mydłem.
Zasi
ę
gn
ąć
porady dermatologa, gdy wyst
ą
pi podra
Ŝ
nienie skóry.
5. POST
Ę
POWANIE W PRZYPADKU PO
ś
ARU
Szczególne zagro
Ŝ
enia:
Ciecz
wysoce łatwopalna
. Pojemniki z akrylonitrylem nara
Ŝ
one na
działanie ognia lub wysokiej temperatury mog
ą
eksplodowa
ć
. W ogniu
wydzielaj
ą
si
ę
toksyczne gazy, pary, dymy.
Ś
rodki ga
ś
nicze:
·
ga
ś
nice CO2,
·
ga
ś
nice proszkowe z proszkiem gasz
ą
cym ABC lub BC,
·
ga
ś
nice pianowe,
ga
ś
nice płynowe z dodatkowym wodnym roztworem
ś
rodka, woda
rozproszona.
Zalecenia szczegółowe:
Mały po
Ŝ
ar gasi
ć
ga
ś
nic
ą
ś
niegow
ą
(CO2) lub proszkow
ą
(ABC albo BC),
du
Ŝ
y po
Ŝ
ar gasi
ć
pian
ą
lub w ostateczno
ś
ci rozproszonymi pr
ą
dami wody.
Uwaga:
Pod
Ŝ
adnym pozorem nie kierowa
ć
zwartych strumieni wody na
powierzchni
ę
pal
ą
cego si
ę
akrylonitrylu. Powoduje to rozrzucanie pal
ą
cego
si
ę
akrylonitrylu, a tym samym rozprzestrzenianie ognisk po
Ŝ
aru.
Pojemniki nara
Ŝ
one na działanie ognia lub wysokiej temperatury chłodzi
ć
wod
ą
, i w miar
ę
mo
Ŝ
liwo
ś
ci usun
ąć
z zagro
Ŝ
onego obszaru.
·
Sprz
ę
t ochronny
stra
Ŝ
aków:
Aparaty izoluj
ą
ce drogi oddechowe. Ubrania ochronne odporne na
działanie toluenu. Eksplozymetr.
Uwaga dodatkowa:
W ogniu powstaje ditlenek w
ę
gla i para wodna.
6. POST
Ę
POWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA
DO
Ś
RODOWISKA
Zalecenia ogólne:
W przypadku wydostania si
ę
z pojemników wi
ę
kszej ilo
ś
ci akrylonitrylu do
ś
rodowiska, ska
Ŝ
ony teren nale
Ŝ
y wyizolowa
ć
z otoczenia, a poza jego
obr
ę
b wyprowadzi
ć
osoby postronne. W pierwszej kolejno
ś
ci odci
ąć
ź
ródło
ska
Ŝ
enia
ś
rodowiska. W razie potrzeby wezwa
ć
ekipy ratownicze.
Ś
rodki ochrony
osobistej:
Unika
ć
kontaktu z uwalniaj
ą
cym si
ę
akrylonitrylu. Stosowa
ć
ubrania
ochronne z tkanin powlekanych, r
ę
kawice ochronne, okulary ochronne w
szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych. Nale
Ŝ
y pami
ę
ta
ć
o
ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów cz
ą
steczkowych i
gazowych (filtr cz
ą
steczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2,
filtr par organicznych i rozpuszczalników oznaczony kolorem br
ą
zowym i
liter
ą
A).
Likwidacja ska
Ŝ
enia:
Usun
ąć
ź
ródło zapłonu (ugasi
ć
otwarty ogie
ń
, ogłosi
ć
zakaz palenia i
u
Ŝ
ywania narz
ę
dzi iskrz
ą
cych) zabezpieczy
ć
pojemniki przed nagrzaniem,
pary rozcie
ń
cza
ć
rozproszonym strumieniem wody, stara
ć
si
ę
odci
ąć
ź
ródło
ska
Ŝ
enia
ś
rodowiska (zamkn
ąć
dopływ cieczy, uszczelni
ć
uszkodzone
opakowanie i umie
ś
ci
ć
w opakowaniu awaryjnym), miejsce gromadzenia
si
ę
cieczy obwałowa
ć
, zebrane du
Ŝ
e ilo
ś
ci cieczy odpompowa
ć
, małe ilo
ś
ci
rozlanej cieczy przysypa
ć
niepalnym materiałem chłonnym (piasek,
trociny, sproszkowany torf), zebra
ć
, skierowa
ć
do ewentualnego
zagospodarowania lub zniszczenia. Wszelkie czynno
ś
ci wykonywa
ć
Przedsi
ę
biorstwo EKOS
KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI
Zgodnie z rozporz
ą
dzeniem MZ z dnia 14 grudnia 2004 r.
AKRYLONITRYL
Data wydania: 21.08.2006
Data aktualizacji:
Strona/stron 3/9
zgodnie z kierunkiem wiatru.
Zabezpieczenie
ś
rodowiska:
Zabezpieczy
ć
studzienki
ś
ciekowe. W przypadku ska
Ŝ
enia wód
powiadomi
ć
odpowiednie władze. Ska
Ŝ
ony grunt podlega wymianie, a
grunt rekultywowany traktowany jest podchlorynem wapnia Ca(OCl)2.
Metody utylizacji:
Kontrolowane spalanie – zgodnie z wymogami przepisów prawa
krajowego.
7. POST
Ę
POWANIE Z SUBSTANCJ
Ą
I JEJ MAGAZYNOWANIE
Post
ę
powanie z
substancj
ą
:
Podczas kontaktów z akrylonitrylem nie je
ść
, nie pi
ć
, nie za
Ŝ
ywa
ć
lekarstw,
unika
ć
kontaktów z substancj
ą
, unika
ć
wdychania par i aerozoli,
przestrzega
ć
zasad higieny osobistej, stosowa
ć
odzie
Ŝ
i sprz
ę
t ochrony
osobistej, pracowa
ć
w wentylowanym pomieszczeniu przeznaczonym dla
trucizn. Przechowywa
ć
w zamkni
ę
ciu. W pomieszczeniach pracy oraz
magazynowych nie powinny przebywa
ć
osoby postronne, w szczególno
ś
ci
dzieci, kobiety ci
ęŜ
arne, osoby chore i w podeszłym wieku.
Zapobieganie
po
Ŝ
arom/wybuchom:
Wyeliminowa
ć
ź
ródła zapłonu – nie wykonywa
ć
prac z otwartym ogniem,
nie pali
ć
, nie u
Ŝ
ywa
ć
narz
ę
dzi iskrz
ą
cych i odzie
Ŝ
y z tkanin podatnych na
elektryzacj
ę
, chroni
ć
opakowania z toluenem przed nagrzaniem, instalowa
ć
urz
ą
dzenia elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym.
Magazynowanie:
W oryginalnych, wła
ś
ciwie oznakowanych opakowaniach szczelnie
zamkni
ę
tych, w magazynie przeznaczonym dla trucizn, substancji łatwo
palnych, wyposa
Ŝ
onym w instalacj
ę
wentylacyjn
ą
i elektryczn
ą
w
wykonaniu przeciwwybuchowym, w miejscu chłodnym i suchym, na
twardym podło
Ŝ
u. Opakowania chroni
ć
przed nagrzaniem. Na terenie
magazynu przestrzega
ć
zakazu palenia, spo
Ŝ
ywania posiłków, u
Ŝ
ywania
otwartego ognia i narz
ę
dzi iskrz
ą
cych.
Metody post
ę
powania z
odpadami:
Za odpad mo
Ŝ
na uzna
ć
akrylonitryl, który w
Ŝ
adnej postaci nie nadaje si
ę
do zagospodarowania. Odpadowy akrylonitryl odstawiany jest do
odpowiedniego magazynu celem utylizacji.
8. KONTROLA NARA
ś
ENIA/
Ś
RODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Rozwi
ą
zania techniczne:
Wentylacja na stanowiskach pracy i w magazynach. Zdroiki. Urz
ą
dzenia
elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym.
Osobiste wyposa
Ŝ
enie ochronne:
Drogi oddechowe:
Maski ochronne z pochłaniaczami par organicznych oraz filtrami
cz
ą
steczkowymi i gazowymi (filtr par organicznych i rozpuszczalników
oznaczony kolorem br
ą
zowym i liter
ą
A). Nale
Ŝ
y pami
ę
ta
ć
o ograniczonym
czasie działania ochronnego filtrów.
R
ę
ce:
R
ę
kawice ochronne z tkanin powlekanych, odporne na działanie
akrylonitrylu.
Oczy:
Okulary ochronne w szczelnej obudowie w oprawie z tworzywa sztucznego.
Skóra i ciało:
Ubrania ochronne powlekane, odporne na działanie akrylonitrylu. Nale
Ŝ
y
pami
ę
ta
ć
o ograniczonym czasie działania ochronnego ubra
ń
ochronnych.
Ogólne
ś
rodki ochrony:
Inne informacje:
Przestrzega
ć
ogólnych zasad higieny. Nie je
ść
, nie pi
ć
podczas pracy. Po
zako
ń
czeniu pracy umy
ć
r
ę
ce. Zanieczyszczone ubranie wymieni
ć
.
Przedsi
ę
biorstwo EKOS
KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI
Zgodnie z rozporz
ą
dzeniem MZ z dnia 14 grudnia 2004 r.
AKRYLONITRYL
Data wydania: 21.08.2006
Data aktualizacji:
Strona/stron 4/9
Metody oceny nara
Ŝ
enia:
Pary akrylonitrylu w powietrzu i oznaczanie tej substancji na stanowisku
pracy przeprowadza si
ę
metod
ą
chromatografii gazowej. Ci
ą
głe monitorowanie st
ęŜ
enia akrylonitrylu w
powietrzu miejsca pracy wykonywane jest przepływowymi autoanalizatorami w podczerwieni.
Obowi
ą
zuj
ą
ce w Polsce najwy
Ŝ
sze dopuszczalne st
ęŜ
enie (mg/m
3
) w
ś
rodowisku pracy:
Rozporz
ą
dzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29.11.2002 r. (Dz.U. Nr 217, poz. 1833) w sprawie
najwy
Ŝ
szych dopuszczalnych st
ęŜ
e
ń
i nat
ęŜ
e
ń
czynników szkodliwych dla zdrowia w
ś
rodowisku pracy ze zmian
ą
z
dnia 1.10.2005 r. (Dz.U. 212 poz. 1769)
CAS
Składnik
NDS (mg/m
3
)
NDSCh (mg/m
3
)
107-13-1
akrylonitryl
2
10
9. WŁA
Ś
CIWO
Ś
CI FIZYKOCHEMICZNE
Masa cz
ą
steczkowa:
53,06 g/mol
Posta
ć
fizyczna, barwa, zapach:
W temperaturze pokojowej jest to ciało ciekłe, bezbarwne,
łatwopalne, o ostrym zapachu charakterystycznym dla
ciekłych nitryli.
Temperatura topnienia:
-83
˚
C.
Temperatura wrzenia/1013 mbar:
77
˚
C
G
ę
sto
ść
:
0,810 g/cm3 (20
˚
C)
G
ę
sto
ść
par wzgl
ę
dem powietrza:
1,83
Pr
ęŜ
no
ść
par:
0,7 mbar w -20
˚
C: 37 mbar w 0
˚
C, 124 mbar w 20
˚
C,
175 mbar w 30
˚
C, 395 mbar w 50
˚
C.
Temperatura zapłonu:
-5
˚
C
Temperatura samozapalenia:
480
˚
C
Zakres tworzenia z powietrzem
mieszanin wybuchowych:
2,8-28% obj. (61-620 g/m3)
Koncentracja par w stanie nasycenia:
35 g/m3/0
˚
C, 110 g/m3/20
˚
C, 165 g/m3/30
˚
C, 374
g/m3/50
˚
C.
Współczynnik załamania
ś
wiatła
n20o/D:
1,391
pH
(50 g/l20˚C H2O)
:
6,0-7,5
Absorpcja wody/20
˚
C:
320 g/l
Rozpuszczalno
ść
w wodzie i innych
rozpuszczalnikach:
Akrylonitryl nie
ź
le rozpuszcza si
ę
w wodzie (73 g/l w
20
˚
C), dobrze w rozpuszczalnikach w
ę
glowodorowych.
10. STABILNO
ŚĆ
I REAKTYWNO
ŚĆ
Stabilno
ść
i reaktywno
ść
:
W warunkach normalnych akrylonitryl jest substancj
ą
chemicznie
reaktywn
ą
. Bardzo ch
ę
tnie polimeryzuje z wydzieleniem du
Ŝ
ej ilo
ś
ci
ciepła. Pary z powietrzem tworz
ą
mieszaniny wybuchowe. Unika
ć
wysokiej temperatury i kontaktów z silnymi utleniaczami (np.
nadtlenkiem wodoru, nadtlenkiem benzoilu nadchloranami,
nadoctanami, nadmanganianami). Silna reakcja egzotermiczna mo
Ŝ
e
by
ć
wywołana wskutek kontaktu akrylonitrylu z utleniaj
ą
cymi kwasami
mineralnymi, silnymi alkaliami, aminami, stałym azotanem srebra,
miedzi
ą
, stopami miedzi, bromianami. Unika
ć
na
ś
wietlania
słonecznego, kontaktów ze
ź
ródłami ciepła powy
Ŝ
ej 25
˚
C. Operowa
ć
akrylonitrylem w systemie zamkni
ę
tym.
Wła
ś
ciwo
ś
ci korozyjne:
Akrylonitryl nie wykazuje
Ŝ
adnego działania koroduj
ą
cego.
11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE
Przedsi
ę
biorstwo EKOS
KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI
Zgodnie z rozporz
ą
dzeniem MZ z dnia 14 grudnia 2004 r.
AKRYLONITRYL
Data wydania: 21.08.2006
Data aktualizacji:
Strona/stron 5/9
Akrylonitryl działa toksycznie na organizmy
Ŝ
ywe. Działa kancerogennie na organizm człowieka.
Akrylonitryl jest siln
ą
trucizn
ą
. Dobrze wchłania si
ę
przez skór
ę
i z dróg oddechowych. We krwi wi
ąŜ
e
si
ę
z krwinkami czerwonymi. Z hemoglobin
ą
daje cyjanomethemoglobin
ę
.
Dane toksykologiczne:
LCLo (inhalacyjne) dla człowieka = 1 g/m
3
/1godz.
LD
50 (domi
ęś
niowo, szczur) =78 mg/kg
LC
50 (inhalacyjnie, szczur) = 0,94 mg/l 4 godz.
Ocena działania rakotwórczego:
IARC – Mi
ę
dzynarodowa Agencja Bada
ń
nad Rakiem:
Dowód działania u zwierz
ą
t do
ś
wiadczalnych – wystarczaj
ą
cy.
Dowód działania u ludzi – ograniczony.
Ocena ogólna – prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi (grupa 2A).
Polska -
substancja rakotwórcza kategorii 2.
WYKAZ SUBSTANCJI RAKOTWÓRCZYCH, MUTAGENNYCH I DZIAŁAJ
Ą
CYCH
SZKODLIWIE NA ROZRODCZO
ŚĆ
, DLA KTÓRYCH USTANOWIONO ZAKAZ
WPROWADZANIA DO OBROTU DOST
Ę
PNEGO DLA KONSUMENTÓW
Wykaz 1B: substancje rakotwórcze kategorii 2
Drogi nara
Ŝ
enia:
Wdychanie, spo
Ŝ
ycie, kontakt ze skór
ą
, kontakt z oczami.
Działanie miejscowe:
Wdychanie:
Ból w klatce piersiowej, skrócenie oddechu, osłabienie, ból i ucisk w okolicy serca. Oddech
ulega zakłóceniu. Wyst
ę
puje drapanie w gardle,
ś
linotok, dr
ę
twienie ust, osłabienie, spadek ci
ś
nienia
krwi. Pojawia si
ę
l
ę
k, wytrzeszcz oczu, rozszerzenie
ź
renic i nast
ę
puje gwałtowna utrata przytomno
ś
ci.
Mog
ą
pojawi
ć
si
ę
drgawki i kurczowe zwarcie szcz
ę
k z przygryzieniem j
ę
zyka. Oddawany jest kał i
mocz. W gro
ź
nych przypadkach nast
ą
pi zgon do 30 minut od momentu zatrucia.
Spo
Ŝ
ycie:
Podobnie jak w przypadku wdychania par. Ponadto wyst
ą
pi
ą
sensacje ze strony układu
pokarmowego.
Kontakt ze skór
ą
:
Mo
Ŝ
e wyst
ą
pi
ć
podra
Ŝ
nienie i ból oraz chemiczne poparzenie. Akrylonitryl mo
Ŝ
e by
ć
wchłaniany przez nieuszkodzon
ą
skór
ę
, powoduj
ą
c objawy takie jak wskutek wdychania i spo
Ŝ
ycia. Na
skórze pojawiaj
ą
si
ę
wypryski i owrzodzenia. Skóra sw
ę
dzi.
Kontakt z oczami:
Powstaje podra
Ŝ
nienie i zaczerwienienie, mo
Ŝ
e pojawi
ć
si
ę
chemiczne oparzenie.
Fazy: Zatrucie ostre.
1.
Stadium zwiastunów zatrucia – drapanie w gardle, gorzko-pal
ą
cy smak w ustach,
ś
linotok, odr
ę
twienie
ust i krtani, zaczerwienienie spojówek, osłabienie mi
ęś
niowe, utrudniona mowa, zawroty i ostry ból
głowy, mdło
ś
ci, wymioty, przyspieszony oddech, parcie na stolec, uderzenie krwi do głowy, kołatanie
serca.
2.
Stadium okresu duszno
ś
ci – ogólne osłabienie wzmaga si
ę
. Pojawia si
ę
ból i ucisk w okolicy serca.
Oddechy staj
ą
si
ę
rzadkie i gł
ę
bokie. Pojawiaj
ą
si
ę
silne duszno
ś
ci, mdło
ś
ci, wymioty, wytrzeszcz oczu.
Ź
renice staj
ą
si
ę
rozszerzone.
3.
Stadium drgawek – poszkodowana osoba staje si
ę
przygn
ę
biona, wzmagaj
ą
si
ę
duszno
ś
ci, nast
ę
puje
utrata przytomno
ś
ci. T
ę
tno ulega zwolnieniu. Pojawiaj
ą
si
ę
drgawki i kurczowe zwarcie szcz
ę
k z
przygryzieniem j
ę
zyka.
4.
Stadium pora
Ŝ
enia – utracone zostaje czucie i odruchy. Mimowolnie oddawany jest kał i mocz. Oddech
staje si
ę
coraz rzadszy, powierzchniowy i nieregularny, po czym całkowicie ustaje.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • dodatni.htw.pl