ARCHEOLOGIA SRODOWISKAARCHEOLOGIA SRODOWISKA, Archeologia i Historia, Archeologia środowiska
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ARCHEOLOGIA ŚRODOWISKA Archeologia środowiska - Badania nad zmiennością środowiska przyrodniczego i warunków okupacji środowiska w pradziejach. Badanie środowiska pod kątem działalności człowieka- wpływ człowieka na środowisko. Środowiskiem przyrodniczym bądź naturalnym nazywamy przestrzeń geograficzną danego regionu. Człowiek, aby zaspokoić swoje potrzeby dokonuje zmian środowisku, często maja one charakter radykalny. W wyniku tych działań powstaje środowisko geograficzne - może być to środowisko wsi, miasta lub innej jednostki administracyjnej a w skali światowej nawet kontynentu czy ostatecznie całej kuli ziemskiej. W skład środowiska geograficznego wchodzą: 1. elementy przyrody o charakterze nieożywionym czyli elementy klimatu , skalne, mineralne, rzeźby powierzchni Ziemi oraz o charakterze ożywionym jak elementy gleby, roślinne i zwierzęce. 2. elementy antropogeniczne - przyrodnicze jako elementy pól uprawnych, sadów, lasów, parków, nowych gatunków roślin i zwierząt, kanałów, sztucznych zbiorników wodnych. Elementy środowiska geograficznego budowa geologiczna ukształtowanie terenu wody warunki klimatyczne fauna i flora pokrywa glebowa elementy antropologiczne Sfery Ziemi Atmosfera- powłoka gazowa Hydrosfera- powłoka wodna Litosfera- zewnętrzna sfera powłoki ziemskiej Pedosfera- powierzchniowa, biologicznie czynna warstwa ziemi (gleby) Biosfera- sfera w której istnieje życie Antroposfera- sfera w której działa człowiek Epigeosfera- środowisko przyrodnicze Ery Ziemi: PREKAMBR (4,5 mld - 600 mln.) PALEOZOIK (600 mln. - 225mln.) Kambr (570mln - 500mln.) Ordowik (500mln. - 435mln.) Sylur (430mln. - 395mln.) Dewon (395mln. - 345mln.) Karbon (345mln. - 280mln.) Perm (290mln. - 225mln.) MEZOZOIK (225mln. - 65mln.) Trias (225mln. - 195mln.) 1 Jura (195mln. - 140mln.) Kreda (140mln. - 65mln.) KENOZOIK (od 65mln.lat) Kenozoik Trzeciorzęd, paleogen 65–24 zapoczątkowane pod koniec kredy ruchy górotwórcze trwały nadal; Sudety, które były już prawie zupełnie zrównane, ulegały ruchom blokowym i ostatecznie wypiętrzyły się wzdłuż uskoku brzeżnego; obszar na północ od pasa wyżyn i Sudetów zalany został płytkim morzem; na przełomie paleogenu i neogenu Tatry uległy wypiętrzeniu i wznosiły się kilka kilometrów ponad poziom „morza karpackiego”; klimat, początkowo dość suchy, w oligocenie stał się stosunkowo wilgotny, był dużo cieplejszy niż dziś, obszar Polski pokrywały tropikalne lasy Tatry: wapienie z otwornicami (dziś u wylotu dolin); na Podhalu flisz podhalański: łupki i piaskowce; bursztyny pochodzące ze świetlistych, suchych lasów Trzeciorzęd, neogen 24–1,8 morze z północnej części Polski ustąpiło, ale pozostały na jego miejscu ogromne jeziorzyska, w których gromadził się materiał znoszony przez rzeki; pozostałością ówczesnych bagien są eksploatowane dziś pokłady węgla brunatnego; na południu Polski sfałdowane zostały Beskidy (Karpaty Zewnętrzne), a na ich przedpolu utworzyło się zapadlisko, w które wkroczyło morze; w Pienińskim Pasie Skałkowym, w Sudetach i na ich przedpolu zachodziła intensywna działalność wulkaniczna; pod koniec trzeciorzędu na terenie Polski nie było już żadnych zbiorników morskich, a rozmieszczenie pasm górskich stało się zbliżone do współczesnego; klimat stał się chłodniejszy, tropikalne gatunki flory i fauny właściwie zanikły południowe stoki Gór Świętokrzyskich: piaski, żwiry, wapienie, gipsy; na Niżu: iły poznańskie; ukształtowanie rzeźby Beskidów Czwartorzęd, plejstocen 1,8– 0,011 na teren Polski od północy kilkakrotnie nasunął się lądolód; ocieplenia klimatu powodowały topnienie i wycofywanie się lądolodu, w okresach zimniejszych lądolód posuwał się na południe; najstarsze zlodowacenie (zlodowacenie Narwi) objęło północno-wschodnią Polskę, po nim nastąpił interglacjał podlaski; następnie były zlodowacenia południowopolskie, w których wyróżnia się trzy zlodowacenia (Nidy, San 1, San 2) rozdzielone dwoma interglacjałami; zlodowacenie Sanu 2 miało w Polsce największy zasięg: lądolód doszedł aż do Beskidów i Sudetów, wkraczając w Kotlinę Kłodzką; po interglacjale Wielkim (przerwanym przez zlodowacenie Liwca), nastąpiły zlodowacenia środkowo polskie; dzieli się je na zlodowacenie Odry, które doszło do Sudetów i do Wyżyn Środkowopolskich oraz Warty, które doszło do Przedgórza Sudeckiego i Wyżyn Środkowopolskich; ostatnie zlodowacenie, Wisły, nastąpiło po interglacjale eemskim i w czasie największego zasięgu (ok. 20000 lat temu) objęło Polskę północną do linii Sokółka – Nidzica – Płock – Konin – Zielona Góra; w Tatrach i w Karkonoszach powstały lodowce górskie, natomiast pozostała część Sudetów, Beskidy i Pieniny nie zostały zlodowacone; pod koniec plejstocenu klimat wyraźnie zaczął się ocieplać, tak że 11000 lat temu lądolód ostatecznie opuścił teren Polski piaski, żwiry, pokłady glin zwałowych kolejnych zlodowaceń na obszarze prawie całej Polski; rzeźba młodoglacjalna pojezierzy (m.in. wały morenowe i jeziora rynnowe) Czwartorzęd, holocen 0,011– dziś na początku holocenu klimat był jeszcze zimny i suchy, przejściowo panowała roślinność tundrowa (taka jak w wielu okresach plejstocenu); na północy Polski w ciągu kilku tysięcy lat ukształtowało się Morze Bałtyckie, na rozległych powierzchniach piaszczystych pozostawionych przez lądolód powstawały wydmy; jednak klimat stopniowo się ocieplił (optimum przypadło kilka tys. lat p.n.e.) i formy terenu ukształtowane przez lądolód i lodowce w górach zaczęły ulegać powolnemu niszczeniu; rozwinęła się roślinność podobna do współczesnej wydmy na terenach pradolin, m.in. na Mazowszu; torfowiska w ciągu ostatniego tysiąca lat coraz większą rolę zaczęła odgrywać działalność człowieka, zmieniająca przede wszystkim naturalną szatę roślinną (zastąpienie większości lasów uprawami), ale także kształtująca do pewnego stopnia rzeźbę terenu powstał Półwysep Helski, ukształtowała się obecna postać delty Wisły; powstały antropogeniczne formy rzeźby powierzchni 2 Regionalizacja Polski: 1. Megaregiony: Niż Wschodnioeuropejski Pozaalpejska Europa Środkowa Region Karpacki 2. Prowincje: Niż wschodniobałtycko- białoruski Niż Środkowoeuropejski Wyżyny Ukraińskie Wyżyny Polski Masyw Czeski Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Karpaty Wschodnie 3. Podprowincje (18) min.: Pobrzeża Południowobałtyckie Pojezierza Południowobałtyckie Niziny Środkowopolskie Polesie Centralne Karpaty Zachodnie 4. Makroregiony (59) min.: Pobrzeże Szczecińskie Roztocze Nizina Śląska Nizina Środkowomazowiecka Beskidy Lesiste 5. Mezoregiony (318) min.: Równina Słupska Pojezierze Kaszubskie Brama Krakowska Wzniesienia Łódzkie Bieszczady Zachodnie Przykłady badań multidyscyplinarnych na stanowiskach archeologicznych. Biskupin- dendrochronologia, palinologia, archeozoologia, badania geomorfologiczne Trzcinica- badania kości, dendrochronologia, Łekno- C 14, badania makroszczątków, badania kości Wierzbowa- dendrochronologia, C 14, analiza pyłkowa, analiza antrakologiczna Bechcice- badania ratownicze, analiza palinologiczna, analiza antrachologiczna (zawartość węgli drzewnych), badania makroszczątków. GEOARCHEOLOGIA Są to badania ekologicznego kontekstu prehistorii. Badania litologiczne stanowiska archeologicznego i fizycznego kontekstu artefaktów. Zajmuje się przemianami litologicznymi zachodzącymi pod wpływem antropopresji. Stosuje metody geologiczne oraz koncentruje się na badaniu otoczenia zabytków. Geoarcheologia wykorzystywana jest na etapie badań wykopaliskowych (w terenie). Metody geoarcheologiczne: Stratygraficzne Metody geomorfologiczne Sedymentologiczne Pedologiczne Geochronologiczne Zastosowanie: Poszukiwanie stanowisk Rekonstrukcja krajobrazu Analiza osadów 3 PALEOGEOGRAFIA N auka stanowiąca dział geologii historycznej, zajmująca się rekonstrukcją wyglądu środowiska Ziemi w minionych epokach geologicznych. Na podstawie dostępnych materiałów - które stanowią różnego rodzaju osady - ich wyglądu, zawartości szczątków organicznych lub znaków świadczących o obecności organizmów żywych odtwarza warunki środowiskowe, w jakich te osady powstawały. PETROARCHEOLOGIA Zajmuje się badaniem artefaktów wytworzonych z kamienia. Stanowi ona połączenie petrografii (nauka o skałach) oraz archeologii. Podczas badań określa się z jakiego surowca skalnego został wyprodukowany dany zabytek, jak go użytkowano oraz skąd pochodził. Przedmiotem badań petroarcheologii mogą być min. Narzędzia kamienne (chopper itp.), kafle itd. GEOMORFOLOGIA Nauka o formach rzeźby powierzchni Ziemi oraz procesach je tworzących i przekształcających. Zajmuje się opisem (morfografia), pomiarem (morfometria), genezą (morfogeneza) i wiekiem (morfochronologia) form powierzchni Ziemi. W szczególności geomorfologia bada ukształtowanie powierzchni lądów, dna mórz oraz zależności pomiędzy budową geologiczną a krajobrazem terenu. Jest ściśle związana z geologią, gleboznawstwem, klimatologią, hydrografią. PALEOPEDOLOGIA (GLEBOZNAWSTWO HISTORYCZNE) Zajmuje się rekonstrukcją środowiska historycznego i wpływu człowieka na przeobrażenia pokrywy glebowej. Rodzaje gleb: Gleby naturalne Gleby naturalne- kopalne Gleby antropogeniczne (antrosole) Badania: Zapoznanie się z osadem Dokumentacja morfologii gleby Analiza uziarnienia, próchnicy glebowej, zawartości azotu, odczynu gleby (Ph), gęstości, zawartości fosforu i żelaza. Z Paleopedologią blisko wiąże się GLEBOZNAWSTWO, czyli nauka zajmująca się badaniem gleb, ich powstawaniem, budową, właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, systematyką oraz możliwościami ich użytkowania. METODY LITOLOGICZNE Litologia to: zbiór cech i właściwości skał, obserwowany makroskopowo. Jest to ogólny charakter skały, na który wpływ mają skład mineralny (skład mineralogiczny), tekstura, struktura, wielkość i kształt ziarna, barwa. Tak rozumiana litologia jest czynnikiem oporu w systemach geomorfologicznych. wg niektórych źródeł, jest to też nauka zajmująca się wszelkimi zagadnieniami związanymi ze skałami osadowymi Metody litologiczne to metody określania względnego wielu skał i procesów geologicznych: FRAKCJA GRANULOMETRYCZNA jest to umownie przyjęty zbiór ziaren glebowych( objętych wspólna nazwą), mieszczących się w określonym przedziale wielkości średnic, wyrażanych w milimetrach. FRAKCJE GLEBOWE w zależności od swej wielkości wykazują zróżnicowanie pod względem składu mineralogicznego oraz chemicznego: · Kamienie i żwir · Piasek, pył i ił pyłowy · Ił koloidalny GRUPA GRANULOMETRYCZNA- określa się ja na podstawie procentowego METODA SITOWA- stosowana do analizy uziarnienia gleby METODA DYFRAKCJI OPTYCZNEJ- określenie uziarnienia osadów METODA INIEKCJI GRAWITACYJNEJ 4 METODY DATOWANIA BEZWZGLĘDNEGO: METODA TERMOLUMINESCENCYJNA- używana do datowania przede wszystkim ceramiki oraz osadów czwartorzędowych. Termoluminescencją nazywamy, wywołaną ogrzewaniem, emisję światła, poprzedzona wcześniejszym zaabsorbowaniem energii w wyniku napromieniowania. Czynnik pobudzający (promieniowanie przenikliwe, światło) wzbudza elektrony, z których część dostaje się do tzw. pułapek, gdzie mogą pozostawać długo w stanach wzbudzonych. Podczas wygrzewania elektrony uwalniane są z pułapek i emitują nadmiar energii w postaci fotonów (świecenie ciał) METODA OKREŚLANIA STOSUNKU IZOTOPÓW TLENU O 16 DO O 18 TZW. DELTA TLENOWA- geochemiczną metodę określania paleotemperatur za pomocą stosunku izotopów tlenu O18/O16 w otwornicach głębokomorskich. Metoda bazuje na założeniach: stosunek tych dwóch izotopów w atmosferze, hydrosferze jest stały ok 1 :500 - lżejszy tlen chętniej paruje i dzięki temu jego względne stężenie jest większe w chmurach i opadach atmosferycznych a tym samym w lodowcach gdzie jest uwięziony. - w okresach zimnych duża cześć lekkiego izotopu jest wiązana w lodowcach, czaszach lodowych, przez co jest go nie dobór w oceanach (odchylenie od wartości standardowej) - tlenu lekkiego jest mniej w oceanach a okrzemki wiążą w skorupkach tlen taki jaki maja, wiec skład ich skorupek (stosunek izotopów tlenu) odzwierciedla zmiany klimatyczne. - zmiany klimatyczne muszą mieć charakter globalny i długoterminowy. Metoda pozwala na względnie dokładne wykalibrowanie następujących po sobie okresów glacjał-interglacjał METODY CHEMICZNE: - Metoda potasowo-argonowa (K-Ar) jest stosowana do datowania skał o wieku setek lub tysięcy milionów lat. Datowanie to opiera się (podobnie jak metoda radiowęglowa) na zjawisku rozpadu promieniotwórczego. W tym wypadku chodzi o bardzo powolny, lecz stały rozpad promieniotwórczego izotopu potasu 40 K do postaci trwałego gazowego izotopu argonu 40 Ar w skałach wulkanicznych. - Metoda uranowo-torowa - metoda datowania bezwzględnego, opiera się na rozpadzie promieniotwórczym izotopów uranu, optymalna dla przedziału chronologicznego od 500 do 50 000 lat temu. Metodę tą można stosować w datowaniu: - skał bogatych w węglan wapnia - nacieków jaskiniowych i raf koralowych - zębów - dzięki nowym technikom badawczym służy do datowania kości kopalnych - próbuje się także datować nią torf - Rozpad promieniotwórczy polega na rozpadzie dwóch izotopów uranu ( 234 U) na pierwiastki pochodne: tor ( 230 Th) i protaktyn, które w efekcie końcowym rozpadają się w izotopy ołowiu (Pb). - Datowanie metodą trakową - metoda datowania bezwzględnego wykorzystująca zjawisko promieniowania, opiera się na samorzutnym rozszczepieniu izotopu uranu 238 U. Optymalne datowanie tą metodą jest dla próbek pochodzących od 30/40 000 do ponad 2 000 000 lat wstecz. Metoda ta pomocna jest zwłaszcza przy datowaniu stanowisk paleolitycznych, także wyrobów szklanych, glazur oraz innych przedmiotów zawierających dostateczną ilość uranu. Posługując się tą metodą wyniki otrzymujemy z dokładnością do 2-10 %. Izotopy uranu rozpadają się na dwa posiadające dużą energię fragmenty, które wywołują przesunięcia atomów kryształu. Oddalają się z wielką prędkością pozostawiając ślady, czyli "traki" widoczne pod mikroskopem optycznym. Znając prędkość rozszczepiania się atomów uranu, można obliczyć kiedy cały proces został zapoczątkowany. METODA RADIOWĘGLOWA TZW. METODA C 14 - opiera się na pomiarze proporcji między promieniotwórczym izotopem węgla C 14 a izotopami trwałymi C 12 i C 13 . Wartość czasu połowicznego zaniku C 14 wynosi 5720 ± 30 lat. DENDROCHRONOLOGIA- naukowa metoda datowania zjawisk przyrodniczych, zabytków i znalezisk archeologicznych zawierających drewno. Polega na analizie wzoru przyrostów rocznych (słojów) drzew i pozwala określić wiek z próbek drewna z dokładnością przynajmniej do roku, a czasem nawet co do sezonu. Wiek znalezisk ustala się przez porównywanie układu słojów (pierścieni przyrostów rocznych) badanej próbki do skali dendrochronologicznej. LICHONOMETRIA- dyscyplina nauki zajmująca się określaniem tempa topnienia lodowców, odsłaniania skał, badaniem zmian klimatycznych, tempa sukcesji ekologicznej, a także ustalaniem czasu powstania starych budowli na podstawie badania plech porostów. Metoda lichenometryczna stosowana w geomorfologii polega na pomiarach średnicy porostów mapowych najczęściej z rodzaju wzorzec 5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Podobne
|