AteizmAteizm, filozofia, PEF opracowania tematów
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
• Dziejea. – Staro»ytno±¢i±redniowiecze – Czasynowo»ytne – A.wPolsce • Formya. – A.teoretyczny – A.metafizyczny – A.teoriopoznawczy – A.aksjologiczny – A.praktyczny • Przyczynyimotywya. ATEIZM (gr. ˆ -—negacja,przeczenie,je “ c[theós]—Bóg)—termintenjest zlatynizowan¡form¡gr.słowa„átheos”,którypowstałnaprzełomieXVI iXVIIw.ioznacza: 1)doktryn¦lubegzystencjaln¡postaw¦człowiekawyra»aj¡c¡negacj¦ist- nieniaBogarozumianegojakobytwpełnidoskonały,transcedentny,niezale»ny od±wiataiczłowieka,konieczny(nieuwarunkowany),przyczynacałejrzeczy- wisto±ci,osobowyAbsolut,zktórymczłowiekmo»ewej±¢w±wiadomerelacje (religia); 2)doktryn¦uznaj¡c¡absolutpozbawionyjednegolubkilkuatrybutów Boga(panteizm,panenteizm,deizm); 3)doktryn¦uznaj¡c¡niemo»no±¢udowodnieniaistnieniaBogalubnieroz- strzygalno±¢Jegoistnienia(agnostycyzm,sceptycyzm). A.jestzjawiskiemzło»onym,wktórymmo»nawyró»ni¢nast¦pujaceaspek- ty:a)filozoficzny—oznacza,napoziomiebytu,negacj¦istnieniaBogalubdefor- macj¦koncepcjiBoga(a.metafizyczny);napoziomiepoznania—agnostycyzm, czylicałkowit¡niepoznawalno±¢istnieniaBoga,lubsceptycyzm,uznaj¡cynie- rozstrzygalno±¢problemu(a.teoriopoznawczy);napoziomiej¦zyka—bezsen- sowno±¢metafizycznychtezoBogu,sprzeczno±¢poj¦ciaBoga(a.semiotyczny) oraznapoziomiewarto±ci—przypisanieczłowiekowiatrybutówboskich(a.an- tropologiczny);b)religijny—osobowezerwaniewi¦zizBogiem,brakwpływu wiarywBogana»yciemoralne(niewiara,areligijno±¢,bezbo»no±¢);c)psycho- logiczny—tworzeniezast¦pczychformreligijno±ci,tzw.religieucieczki;d)so- cjologiczny—zanikpraktykreligijnych,laicyzacjaisekularyzacja»ycia,indyfe- rentyzm(oboj¦tno±¢nasprawyBogaireligii),antyteizm,postateizm. Szczególn¡postaci¡a.jestantyteizm—teoretycznanegacjaBogapoł¡czona zpraktyczn¡wrogo±ci¡wobecreligiiidziałaniamizmierzaj¡cymidowyelimi- nowaniaBogaireligiiz»yciaczłowiekailudzkiejkultury;pseudoateizm— przekonanie,»enegujesi¦Boga,faktycznienie±wiadomiewierzysi¦wBoga, poniewa»ten,czyjeistnienienegujesi¦,niejestBogiem,leczczym±innym;po- stateizm—absolutnaignorancja(nieobecno±¢)wteoriiipraktyceproblematyki Bogaireligii. A.jestprzedewszystkimzjawiskiemreligijnymikulturowym,wktórym wa»n¡rol¦odgrywaelementfilozoficzny(poznawczo-my±lowy),zwi¡zany zrozumieniembytuBoskiego. ateizm PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1 A.wewszystkichpostaciach(teoretycznyipraktyczny)jestpostaw¡wtórn¡ wobecmy±lioBogu(bosko±ci),którapojawiasi¦wumy±leczłowiekawwyniku osobistegopoznanialubjestprzejmowanaze±rodowiskaspołeczno-kulturowe- go.Negacja(odrzucenie)Boganiemo»eby¢stanowiskiempierwotnym,zakłada bowiemprzynajmniejpewn¡znajomo±¢tego,czegonegacjadotyczy. Jakpokazuj¡dziejekulturyludzkiej,nieistniałykulturybezreligii. Obecno±¢religiiwewszystkichkulturach±wiadczyozdolno±ciczłowieka dospontanicznego,naturalnegopoznaniaiafirmacjijakiej±istotydoskonałej (Boga,bosko±ci),którejrozumienieotrzymujeokre±lonykształtwdanejreligii ikulturze.OdniesienieczłowiekadoTranscendensustanowicentrumka»dej kultury. Historycznieistniej¡cawielo±¢wyobra»e«orazkoncepcjibosko±ci,jako podstawakształtowaniasi¦ró»nychreligii,jestuwarunkowanakulturowo, wobectegoproblematykaa.,jakonegacjibosko±ciwnajszerszymtegosłowa znaczeniu,maodniesieniareligijno-kulturowe. Weuropejskimkr¦gukulturowymnast¡piłospotkaniemy±ligr.—bogatej zarównowprze»yciareligijne,jakidociekaniafilozoficznedotycz¡ceAbsolu- tu—zObjawieniemjudeochrze±cija«skim,ukazuj¡cymBogajakoOsob¦abso- lutn¡.Dzi¦kitemuukształtowałasi¦filozoficznaireligijna(religiichrze±cija«- skiej)koncepcjaBogajakoAbsolutuIstnienia,BytuNajdoskonalszego,Absolut- nejOsoby,PełniDobra,wolnegoStwórcy±wiataiczłowiekaorazracjiosobowe- go»yciaczłowieka—jegopoznania,miło±ciitwórczo±ci.TakrozumianyBóg stanowiprzedmiotdocieka«filozoficznych,istotnyczynnikreligiiicałejkultury chrze±cija«skiej. Kulturyniechrze±cija«skie,zwi¡zanezwielkimireligiamiDalekiegoWscho- du(Indii,Chin),zpunktuwidzeniateizmuchrze±cija«skiegos¡nie-teistyczne (a-teistyczne),którychjednakniemo»nainterpretowa¢jakoradykalneodrzu- cenieabsolutuireligii.Rozumieniewtychreligiachbosko±cimanajcz¦±ciej charakterpanteistyczny. Nale»ywi¦codró»ni¢a.jakoareligijno±¢,czylinegacj¦wszystkiego,co Boskieiodrzuceniejakichkolwiekroszcze«doprawdywszystkichtwierdze« religijnychoda.jakonie-teizmu,czyliodrzucenieokre±lonegoteizmu(mono) teizmu. Dziejea. Staro»ytno±¢i±redniowiecze.wiatkulturygr.przepo- jonybyłobecno±ci¡bogówireligijno±ci¡.wiadcz¡otympoeci„teologiczni”, jakHomeriHezjod,awpó¹niejszymokresie—filozofowie.Dominuj¡c¡form¡ religiigr.byłpoliteizm(obokreligiiorfickiej).Bogowieuosabialisiłyprzyrody lubcechyludzkie(personifikacja).Osobiste»ycieGrekaigr.polisbyłopoddane bogom.Nawetbudz¡casi¦my±lfilozoficzna,dociekaj¡ca ˆ rq ’ [arché]rzeczy- wisto±ci,inatejdrodzedochodz¡cadocorazdoskonalszegorozumieniaabso- lutu,uznawała,»e„wszystkierzeczys¡pełnebogów”(Tales).DlaGrekanatura iwszech±wiat(kosmos)jakocało±¢jawiłysi¦jakoboskie. Grecjastałasi¦terenemspotkaniamitologicznejreligiipoliteistycznejzpo- jawiaj¡cymisi¦filozoficznymikoncepcjamiabsolutu,któreunajwybitniejszych przedstawicielifilozofiigr.(Platon,Arystoteles,Plotyn)byłybliskierozumieniu AbsolutujakoBoga. ateizm PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2 Wkulturzegr.atei±ci—wznaczeniuwspółczesnym,jakoneguj¡cyistnienie bogów—byliraczejnieliczniiegzystuj¡cynamarginesie»yciaspołecznego. Najstarszeprzykładyu»yciasłowa ˆ je “ thc[atheotes]wyst¡piłyupoetówgr. wVIw.przedChr.(np.uBakchylidesa,Pindara,Sofoklesa)naoznaczenie „opuszczeniaprzezbogów”. Wstaro»ytno±cigr.mo»nawyró»ni¢trzyformya.:1)a.religiigr.polite- istycznejipolitycznej,wktórymbogowiestanowi¡upersonifikowanesiły±wia- taprzyrodylubhistorii;2)a.b¦d¡cywynikiemspotkaniareligiimitologicznej irefleksjifilozoficznej,októrybylioskar»anifilozofowie.Krytykowalioniipod- wa»aliistnieniebogów,którzys¡obci¡»eniniedoskonało±ciami,przeciwstawia- j¡cimabsolut,dopoznaniaiuznaniaktóregodochodziliwwynikudocieka« filozoficznych.Terminua.wznaczeniunegacjiistnieniabogówpoliteizmusank- cjonowanegoprzezpa«stwou»yłporazpierwszyPlaton( Apol.Socr. ,26c3). Otakia.oskar»anibylinajwybitniejsispo±ródfilozofówstaro»ytnych:Platon, Arystoteles,aprzedewszystkimSokrates(niegłosilionia.w±cisłymsensie, ichpogl¡dybyłyraczejbliskieteizmowi);3)a.wyra¹ny(explicite)zwi¡zany byłwGrecjizmonizmemmaterialistycznymorazzagnostycyzmemiscep- tycyzmem,wyst¦puj¡cjako:a)monizmmaterialistycznyDemokrytaiLeucy- pa,materialistycznerozumienieprzyrodyuEpikuraiepikurejczyków(którzy wprawdzienienegowaliistnieniabóstw,leczuwa»ali,»eistniej¡wza±wia- tachinieinteresuj¡si¦człowiekiem—zal¡»kideizmu);b)naturalistycznynurt sofistyki(politycy-sofi±ci,np.Krytiasz,któryzdesakralizowałpoj¦ciebóstwa, uznaj¡cjezawymysłpolitykówstosowanywceluwzmocnieniarespektowa- niapraw);c)niektórzycynicyoprzekonaniachmaterialistycznychzajmowali postaw¦radykalnegoprzeciwstawianiasi¦bóstwomuznanymprzezpa«stwo (np.wgAntystenesaistnieniewielubóstwjesttylkodeklaracj¡„prawa”,gdy» „znatury”Bógjestjedeniniemo»nagodoniczegoprzyrówna¢anipozna¢ zapomoc¡obrazów);f)bogowies¡tylkodeifikowanymibohaterami,królami czywodzami(EuhemerzMessyny);g)oa.teoriopoznawczymmo»namówi¢ uProtagorasa,którywysuwałargumenty„za”i„przeciw”istnieniuBogaizaj- mowałpostaw¦sceptyczn¡:„obogachniemog¦twierdzi¢ani»eistniej¡,ani»e nieistniej¡”(Diels-Kranz80B4). ZnanebyływGrecjiprocesyobezbo»no±¢( ˆ s ‘ beia[asébeia])i±wi¦tokradz- two( ˆ je “ thc[atheotes]).Ten,ktonegowałistnieniebogów(ateista)uwa»anybył zawrogapa«stwa.Klasycznymprzykłademtakiejpostawybyłprocesiskazanie na±mier¢za„ateizm”Sokratesa. SpartaiRzymbyłybardziejtolerancyjneni»Ateny,zadowalaj¡csi¦ zewn¦trznymiwyrazamikultuoficjalnychbogów,nieingeruj¡cwprzekonania osobisteczydyskusjemi¦dzyfilozofami.Wstaro»ytnymRzymiepogl¡dy ateistycznegłosiłLukrecjusz—kontynuatorepikureizmu,autor Dererumnatura . Przyjmowałonmaterializm,naturalizmisensualizm,genezyreligiiupatrywał wnieznajomo±cisiłprzyrodyorazl¦kuprzednimi. My±licielechrze±cija«scypierwszychw.poChr.,znajwybitniejszymspo- ±ródnich—±w.Augustynem,koncentrowaliswedociekanianazagadnieniu zrozumieniaistotyBoga(kimBógjest),szukalinajlepszychdrógpoznaniaGo oraznajbardziejzrozumiałegoj¦zykamówieniaoNim.Korzystaliprzytym zosi¡gni¦¢najwybitniejszychfilozofówgr.,zwł.Platona,ArystotelesaiPlotyna, ateizm PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3 modyfikuj¡cichpogl¡dywtakisposób,bybyłyzgodnezprawd¡objawion¡ oBogujakoMiło±ci,StwórcyiOdkupicieluczłowieka. Wiekiprzemy±le«my±licielichrze±cija«skichdoprowadziłydonagroma- dzeniarefleksjinatematistnieniainaturyBogaorazjegorelacjido±wiata iczłowieka.Najwi¦kszymosi¡gni¦ciembyłoodkryciedrógnaturalnegopo- znaniaBoga—niezale»negoodwiary,orazukazaniewi¦zimi¦dzy±wiatem iczłowiekiem(teoriapartycypacji).Dzi¦kiwypracowaniuniezale»nejodObja- wienia(cho¢prowadzonejwkontek±cieObjawienia)filozofiibytu(metafizyki), opracowanokoncepcj¦„Bogafilozofów”,któryjestto»samy(tensamdesygnat) z„Bogiemreligii”(BogiemObjawieniachrze±cija«skiego). Wstaro»ytno±cichrze±cija«skiejaniw±redniowieczuniewyst¦powałwy- ra¹ny,zdeklarowanya.Natomiastwdziedzinierozumieniaistoty(natury)Bo- gairelacjido±wiatapojawiłysi¦pewnetendencjedeformuj¡cekoncepcj¦Bo- gachrze±cija«skiego(np.wstaro»ytno±ci—gnostyczneiwybiórcze—herezje). W±redniowieczuujawniłysi¦nurtyzawieraj¡cepogl¡dyodbiegaj¡ceodprzy- j¦tegoobrazuBoga,deformuj¡ceJegopoj¦cielubpodwa»aj¡cemo»liwo±¢Jego poznanianadrodzerozumowej;byłyto:1)tendencjepanteizuj¡ce:JanSzkot Eriugena(Bógjestponad±wiatem,jakuPseudo-DionizegoiPlotyna),Amalryk zBène,DawidzDinant;2)tendencjenominalistyczno-agnostyczne(antyme- tafizyczne),zainicjowaneprzezW.Ockhama(XIVw.),któryzakrespoznania ludzkiegoograniczyłdoprzedmiotówjednostkowych,neguj¡cmo»liwo±¢po- znaniaprawdfilozoficznychiteologicznych(wtymtak»eprawdyoistnieniu Boga).UczniowieOckhama—JanzMirecourtiMikołajzAutricourt—pod- wa»aj¡czasad¦przyczynowo±ciisubstancji,głosiliniepoznawalno±¢istnienia Boganadrodzerozumowej.Pozostaj¡cypodwpływemneoplatonizmuMikołaj zKuzyprzyjmowałswoistyagnostycyzm:Bógjestponadwszelkimikategoria- miibytamijednostkowymi;wiedzaoNim,okre±lanajako„doctaignorantia”, opierasi¦naprzypuszczeniach. StanowiskonominalistyczneOckhamaiinnychnominalistówułatwiło rozej±ciesi¦wiaryirozumuwdziedziniepoznaniaBoga.Ztegonurtu wywodziłasi¦ideologiaWiklefa,HusaiLutra.Nominalizmtorowałtak»edrog¦ nowo»ytnemuagnostycyzmowiiempiryzmowi. Czasynowo»ytne.Odrodzenie,stanowi¡ceprzej±cieod±redniowie- cza,wktórymdominowałyzainteresowaniametafizyczne,religijneiteologicz- ne,doczasównowo»ytnych,zaznaczasi¦pewnymodwrotemodproblematyki metafizyczno-religijnej,askupieniemsi¦naprzyrodzieiczłowieku,zwł.jego wolno±ciwró»nychdziedzinach»ycia.Tendencjehumanistycznetegookresu ł¡cz¡si¦zpostaw¡sceptyczn¡wobecrozwi¡za«ostatecznych,nastawieniem empirycznymipraktycznym. Nowo»ytnysceptycyzmzostałuznanyzawła±ciw¡metod¦filozofiizorien- towanejpraktycznieirozumianejjakosztuka»ycia(P.Montaigne,P.Charron, F.Sanchez,P.Bayle).Montaigneuwa»ał,»eproblemuistnieniaBogaiduszy niemo»narozwi¡za¢;szkodatraci¢»ycianaroztrz¡sanietakichproblemów, które—zgórywiadomo—s¡nierozwi¡zywalne;słuszniejjestwi¦cpowstrzy- ma¢si¦odichrozpatrywania.SwójsceptycyzmMontaigneł¡czyłznaturali- zmemiracjonalizmem;jegohumanizmbyłnaturalistyczny—człowiekauwa- »ałzacz¦±¢przyrody.Mimosceptycznychtendencjiuwa»ał,»erozumludzki ateizm PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 4 jestmiar¡prawdy.Charron,podobniejakMontaigne,uwa»ał»esceptycyzm jestjedyniesłusznymstanowiskiempoznawczymczłowieka,areligiatworem wył¡cznieludzkim,przezconegowałrealno±¢istnieniaBoga.Metodologiczne tendencjeOdrodzenia,zwł.empiryzm,ujawniłysi¦wyra¹niewfilozofiiF.Ba- cona,prezentuj¡cegonow¡postaw¦,wktórejwiedz¦(nauk¦)nale»ytraktowa¢ niejakodrog¦dopoznaniaprawdyorzeczywisto±ci,leczjako±rodekdozdo- byciacelówpraktycznych.Tymstwierdzeniemzamieniłonkryteriumprawdy nakryteriumskuteczno±ciipost¦pu.Naukamasłu»y¢opanowywaniuprzyro- dyprzezczłowieka.SformułowanyprzezBaconaprogramnaukiempirycznej wykluczałzpolapoznanianaukowegoprawdywiary,wtymtak»eprawd¦oBo- gu,które—wgniego—le»¡pozazasi¦giemfilozofii(agnostycyzm,nastawienie antymetafizykalne). Racjonalizmzwi¡zanyznaturalizmemreprezentowałHerbertzCherbury, twórcakoncepcjireligiinaturalnejoraznaturalnegosystemukultury.Wgjego koncepcjiwszystkiedziedzinykulturynale»yunormowa¢zgodniezzasada- minaturalnego,przyrodzonegorozumu.Jegokoncepcjareligiinaturalnej,czyli religiiponadwyznaniowej,czystoracjonalnej,opierałasi¦naprzekonaniu,»e jedynym¹ródłemprawdyjestrozum.Prawdyreligiinaturalnejs¡wrodzone, skoros¡powszechne.Je±lis¡wrodzone,toznaczyzostałyczłowiekowiwszcze- pioneprzeznatur¦,anaturajestnieomylna.Wobectegotak»eprawdyreligijne s¡niepodwa»alne.WprawdzieHerbertprzyjmowałistnienieIstotyNajwy»szej, byłatojednakinterpretacjadeistyczna. RadykalnejzmianywsposobiefilozofowaniadokonałKartezjusz,słusz- nieuwa»anyzatwórc¦filozofiinowo»ytnej.Punktemwyj±ciafilozofiiuczynił onsamowiedz¦„ja”my±l¡cego,my±l¡cejsubstancji(„rescogitans”),jak¡jest człowiek.My±lenie,„cogito”,aniepoznawanie,rozumianejakokontaktczło- wiekazistniej¡c¡pozapodmiotow¡rzeczywisto±ci¡,stałosi¦¹ródłemprawdy ipewno±ciwiedzy.Wtensposóbnast¡piłozerwaniezdotychczasowympa- radygmatemfilozofowania,przedewszystkimzparadygmatemfilozofiibytu, któraafirmacj¦istnieniaBogawi¡załazpoznaniemrealnieistniej¡cego,poza- podmiotowego±wiata,poznaniemmetafizycznym,szukaj¡cymontycznychracji wyja±niaj¡cychostatecznieistnieniebytówniekoniecznych,zmiennych.Karte- zjuszwytyczyłnowykierunekrefleksjifilozoficznej,wktórejmy±ldominuje nadpoznaniem,ideanadbytemrealnieistniej¡cym,apodmiotludzkistaje si¦¹ródłemitwórc¡prawdy;wtejfilozofiipodmiotuideaBogajakoideabytu niesko«czonegobyławrodzonaludzkiej±wiadomo±ci.Topowi¡zanieproblema- tykaBogaze±wiadomo±ci¡(my±leniem),aniepoznaniem,staniesi¦udziałem wi¦kszo±cimy±licielinowo»ytnychiwspółczesnych. KartezjusznienegowałistnieniaBoga,ideiBogaprzypisywałwswojejfi- lozofiiwa»nemiejsce(gwarantprawdy,¹ródłopewno±cipoznania),jednakpo- przezzwi¡zanieproblemuBogazludzk¡±wiadomo±ci¡,redukcj¡ideiBogado zasadyfilozoficznej,redukcj¡funkcjiBogadobyciastwórc¡izachowawc¡me- chanistycznierozumianego±wiata,orazradykalnerozdzielenie„rescogitans” i„resextensa”—duchaimaterii,jegofilozofiastałasi¦¹ródłemró»norodnych stanowiskwzakresieproblematykiBoga:panteizmu(jakouto»samieniaBogaze ±wiatem,np.Spinoza),idealizmuniem.,deizmu(prze±wiadczenia,»eBógstwo- rzył±wiat,aleniemaznimzwi¡zków)oraza.—zarównomaterialistycznego, jakiegzystencjalistycznego. ateizm PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Podobne
|